عنوان مقاله: تعیین اولویت های سرمایه گذاری صنعتی در استان خراسان رضوی با استفاده از مدل MCDM
مولفین: رضا دیهیم (دانشجوی  دوره دکتری رشته ی مدیریت صنعتی دانشگاه کمرسی تاجیکستان)
موضوع: مدیریت صنعتی
سال انتشار(میلادی): 2011
وضعیت: تمام متن
منبع: ارسال شده توسط عضو پایگاه مقالات علمی مدیریت www.SYSTEM.PARSIBLOG.com
تهیه و تنظیم:  پایگاه مقالات علمی مدیریت www.SYSTEM.PARSIBLOG.com
چکیده:  هدف از این مقاله تعیین وتبیین اولویت های سرمایه گذاری صنعتی دراستان خراسان می باشد . ماضرورت تعیین ارجحیت سرمایه گذاری در استان خراسان رامطالعه کرده ایم وبراین مبنا چهار شاخص راتعیین نموده ایم.این چهار شاخص عبارتند از میزان صادرات ،نرخ بهره برداری، اشتغال وحجم سرمایه گذاری در استان . این شاخص ها درطی دوره ی پنج ساله 1379تا1383 مورد مطالعه قرار گرفته وسپس برمبنای مدل MCDM به تجزیه تحلیل وارزیابی آن پرداخته ایم. دراین مقاله ماهیت صنایع برمبنایISICطبقه بندی  وبه نه گروه دسته بندی شده اندبه علاوه داده های آماری براساس آنچه مرکز آمار ایران ،سازمان مدیریت وبرنامه ریزی وسازمان صنایع ومعادن منتشرنموده پایه گذاری شده است. آنچه مادرپی آن بودیم آن بودکه"ارجحیت سرمایه گذاری درزیر بخش های صنعت استان خراسان کدام است؟" .دراین زمینه ،آنچه بدان دست یافتیم برمبنای مدل تعریف شده  آن است که صنایع آشامیدنی وغذایی دارای ارجحیت اول است.درپایان پیشنهاداتی درخصوص صنایع نه گانه ارائه گردیده است که انتظارمی رود بابکارگیری آن درجهت بهبود وافزایش سرمایه گذاری وبازدهی بالاتر گام برداشته شود.
واژگان کلیدی:  میزان صادرات،نرخ بهره برداری، سرمایه گذاری،میزان اشتغال

 مقدمه :
درجهان در حال آزادسازی وجهانی شدن،بی شک در صورتی رشد وتوسعه اقتصادی می تواند تداوم داشته باشد که کشورها بتوانند فعالیت های دارای ارزش افزوده بالاتر و جدیدتر را گسترش دهندوبه تولید کالاها وخدماتی اقدام کنند که موقعیت و جایگاه آنان رادر بازارهای رقابتی حفظ کند. در این سرمایه گذاری بعنوان ابزاری موثر در تولید می تواند نقش مهمی در کمک به بنگاه ها ایفا کند.
امروز دیگر بر کسی پوشیده نیست که لازمه ی  رشد وتوسعه اقتصادی درکلیه جوامع انسانی اعم از توسعه یافته ویا در حال توسعه سرمایه گذاری برای افزایش کمی وکیفی تولید کالا وخدمات از یک سو،ایجاد فرصت های شغلی جدید وبه تبع آن بهبود رفاه عمومی از جهات گوناگون از سوی دیگر است.
بدیهی است که جهت شکوفایی صنایع خط مشی محض وقطعی وجود ندارد،اما همواره جهت برگزیدن استراتژی های موثر نیاز به بازنگری سرمایه گذاری انجام شده وسوق دادن آن به سوی خط مشی بهینه می باشد واین امر میسر نمی شود مگر آنکه با انجام مطالعات ادواری و پژوهش های هدفمند ،راهکار های نوین وموثری فراروی صاحبان سرمایه وفعالان صنعت گذارده شود. در این راستا جمع آوری اطلاعات گذشته وتدارک شاخص های  ویژه بطور موثری می تواند جهت برگزیدن راهکارهای کارا مورد استفاده قرار گیرد.به بیان دیگر بررسی وممیزی شاخص های اقتصادی گذشته است که روند رشد آینده را میسر می سازد.
اهمیت وبیان مساله
آنچه مسلم است معمولاً سرمایه گذاری در مناطقی جذابیت دارد که موانع سرمایه گذاری تولید حداقل بوده وسرمایه گذار به انتظارات سرمایه گذاری خود پاسخی مناسب دریافت داردواز طرف دیگرتسهیلات زیربنایی اعم از عوامل فیزکی واجتماعی ،موجود باشد.
به عنوان اصول کلی جهت برگزیدن زمینه ای خاص جهت سرمایه گذاری که عموماً، سرمایه گذاران با آن روبرو می باشند،دوعامل اساسی است که شامل عوامل بیرونی ودرونی است.
 عامل اول، استراتژی های کلان دولت است که چگونگی آن به طور موثردر جذب سرمایه در   بخش های تأثیرگذار خواهد بود.
عامل دوم ،که به عنوان عامل درونی از آن یاد شده عبارت از امکانات و توان مندیهای منطقه ای است ومی تواند همانند اهرمی برای هدایت و استفاده بهینه از سرمایه با بررسی وشناسایی         مزیت های هر منطقه مد نظر قرارگیرد.
بدیهی است چنانچه صنعتی متناسب با این دو عامل ایجاد گردد به نحو شایسته ای رشد نموده وروندپویای خودراحفظ خواهد کرد. به نظر می رسد استان خراسان از دوعامل بیرونی ودرونی   بهره مند است. به طوری که هم از نظر موقعیت جغرافیایی وهم از نظر بنیان های تولیدی یکی از مناطق نسبتاً مناسب و تجهیز شده کشور محسوب می شود . شاخص های اقتصادی و اجتماعی استان در مقایسه با سایر استان های کشور از میزان قابل توجهی بهره منداست.
استان خراسان با تکیه برتوان تولید وموقعیت جغرافیایی آن بویژه دسترسی مناسب به مرزهای شمال شرفی کشور از یک سو ودسترسی به راههای  ترانزیت زمینی ،هوایی وراه آهن از سوی دیگرمی تواند
 یکی از اولویت های سرمایه گذاری را که همان دسترسی به بازار است تامین ودر جذب                   سرمایه گذاران ایفای نقش کند.
به علاوه استان خراسان از قابلیت های تولیدی در زمینه صنعت بهره مند است . این توان که مستمراً افزایش می یابد،یکی  از زمینه های مثبت  ونقاط اتکای سرمایه گذار ی محسوب  می شود اضافه بر آن امکانات زیر بنایی و ارتباطی استان قابل توجه است که می تواند در حمل ونقل مناسب کالا وارتباطات نقش مهمی ایفا کند.
تنوع وحجم مواد معدنی  مختلف در این استان آن را به عنوان یکی از کانون های مهم کشور مطرح      کرده است بویژه این موضوع نیاز به سرمایه گذاری بیشتر برای استخراج وایجاد صنایع تبدیلی دارد.
پیشینه تحقیق
1- پروژه ی مزیت نسبی سمنان، نوشته یونس وکیل ارعایا برای شناخت اولویت زیر بخش های صنایع استان می باشد که از روش MSDM طی هشت دوره در سال 1383بر حسب شاخص های مختلف انجام پذیرفته است . نتایج حاصل از این تحقیق نشان داده که صنایع شیمیایی در این استان از ارجعحیت بالایی بر خوردار است .
2- پروژه سیاست گذاری صنعتی منطقه ای، از طریق شناخت توانمندی های مطاله موردی – استان فارس نوشته فتح ا... تاری وفرانک جلیلیان است که در آن برای شناخت توانمندی ها از روش تاکسو نومی به رتبه بندی صنایع بر حسب شاخص های مختلف انتخابی طی سه دوره پرداخته شده است .نتایج حاصل از این تحقیق ،نشان داده است که صنایع شیمیایی وغذایی نسبت به دیگر زیر بخش هادارای اولویت بیشتر است.
3-پرو‍ژه شناسایی مزیت های نسبی منطقهای در ایران با تاکید برصنایع استان آذربایجان شرقی نوشته دکتر حسن پیراسته است که با استفاده از شاخص صادرات ودیگرشاخص های اقتصادی مزیت صنایع آذربایجان شرقی مورد شناسایی قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که گروه های عمده صنایع ساخت ماشین آلات وتجهیزات وابزار ومحصولات فلزی ،محصولات کانی غیر فلزی ومحصولات شیمیایی درجه اول وسوم مزیت های اقتصادی هر منطقه را نسبت به سایر مناطق کشوررا آشکار می سازد.
4-پروژه ی اولویت گذاری طرح های سرمایه گذاری صنعتی که توسط سازمان مدیریت وبرنامه ریزی تدوین شده است به ضرورت واهمیت شاخص صنایع کلیدی وپیشرو کشور که دارای مزیت است می پردازد.
در این پروژه 11شاخص پیشنهادشده است واز مدل تاکسونومی استفاده شده است . که اولویت هریک براساس معیار سود آوری مشخص شده است.
5-در پژوهش تعین درجه توسعه نیافتگی استان های کشور ،سازمان مدیریت وبرنامه ریزی از 55شاخص در سه بخش اقتصادی،اجتماعی وسیاسی استفاده نموده است،که طبقه بندی سطح توسعه نیافتگی 23استان کشور در سال 1356 ارائه گردیده است .
6-پروژه ارزیابی عملکرد ومکان یابی نواحی استان خراسان ، توسط معاونت عمران وصنایع روستایی جهاد کشاورزی خراسان به چاپ رسیده ودر آن به ارزیابی نواحی صنعتی تا پایان 1378پرداخته شده است. در این پروژه با استفاده از روش تاکسونومی با استفاده از 12فاکتور موثر برمکان یابی نواحی صنعتی تشخیص داد ه شده است.
 سوالات و فرضیات تحقیق
با توجه به اینکه متغییرهای متعددی در رتبه بندی سرمایه گذاری استان دخالت دارد،در این تحقیق سعی شده است،تااین متغییرهادر غالب عناوین کلی بیان گردد.همچنین با توجه به بررسی نظری موضوع هم درحوزه سرمایه گذاری وهم در زمینه سرمایه گذاری از یک سوال به عنوان سوال اصلی تحقیق ویک فرضیه در جهت تعریف سوال استفاده شده است.
الف-سوال تحقیق
1- اولویت سرمایه گذاری در صنایع مختلف استان خراسان بر اساس شاخص های تعریف شده در دوره 5ساله 1379لغایت 1383کدام است؟
ب- فرضیه تحقیق
سرمایه گذاری در صنایع غذایی وآشامیدنی استان خراسان از ارجعیت بیشتری برخوردار است.
روش تحقیق
1- ابزار جمع آوری داده ها:
1-1جمع آوری اطلاعات با بهر گیری از پژوهش های کتابخانه ای.
2-1 جمع آوری اطلاعات با بهره گیری ازمصاحبه.
3-1 بهر ه گیری از نظرات وتجربیات کارشناسان ،خبر نگاران ومتخصصان .
4-1 استفاده از روش تصمیم گیری چند معیاری       
                                            MultipleCriteria-decision making(MCDM)
 که درزیربه تشریح امده می پردازیم.
2- مقیاس اندازه گیری شاخص ها واندازه گیری یک شاخص کیقی به صورت کمی
 در اندازه گیری یک مقیاس کیفی ممکن است از مقیاس های فاصله ای ورتبه ای بهره گیری شود.
روش کلی در اندازه گیری یک شاخص کیفی با مقیاس فاصله ای ، بهره گیری از مقیاس دوقطبی فاصله ای به شکل زیر است.
0       1        3        5        7       9       10                                                   

                                                      خیلی زیاد   زیاد    متوسط    کم     خیلی کم 
اندازه گیری بالا برای شاخص هایی با جنبه مثبت مطلوب تر است.به گونه ای که عدد صفر مشخص کننده ی کمترین وعدد10 مشخص کننده ی بیشترین ارزش ممکن ، از شاخص مورد نظر است.همچنین نقطه ی وسط ،نقطه ی شکست مقیاس بین مساعدها ونامساعد هاست.
مقیاس اندازه گیری به طور مشابه برای شاخص هایی باجنبه منفی به شکل زیر تنظیم شود.

0        1       3        5        7        9        10                                                   
   
                                                       خیلی کم     کم     متوسط    زیاد   خیلی زیاد

باید توجه داشت که ارزش های صفر و ده در مقیاس کمتر استفاده  می شودو ارزش ها 2،4،6،8 را  می توان به عنوان ارزش های واسطه از مقیاس بالا کار برد .
1-2بی مقیاس کردن
به منظور قابل مقایسه شدن  مقیاس های مختلف اندازه گیری (به ازای شاخص های مختلف باید از روش بی مقاس کردن Dimensionless بهره گیری کرد.
الف) بی مقیاس کردن بااستفاده از نرم
هر عنصری rij از ماتریس تصمیم گیری مفروض را بر نرم موجود از ستون jام( به ازای شاخص  Xj )  تقسیم می کنیم، یعنی                                                                 : 
ب)بی مقیاس کردن خطی

هر ارزشrij را به ماکزیمم موجود از ستون iام (به ازای جنبه مثبت برای کلیه شاخص ها )تقسیم        می کنیم یعنی :                                                                                                        
   بطوری که
سرانجام در صورتی که شاخص هایی با جنبه مثبت وجنبه منفی به گونه؟؟؟؟ با یکدیگر به کار       روند ،جنبه منفی با معکوس کردن به جنبه مثبت تبدیل می شود.
ج)بی مقیاس فازی

این بی مقیاسی برای شاخص (Xi)با جنبه مثبت (مانند سود) عبارت است :
 
 
2-2 ارزیابی اوزان  (wj)  برای شاخص ها
1-2-2 روش آنتروپی
ابتدا ماتریس تصمیم گیری را به صورت زیر در نظر می گیریم .

x1            x2         …...        Xn                                                                           

محتوی اطلاعاتی موجود از این ماتریس راابتدا به صورت (Pij) در ذیل محاسبه                            می کنیم                                                                                                 
  
وبرای EjازمجموعهPij هابه ازای هرمشخصه خواهیم داشت.
 
به طوری که  است.
اینک عدم اطمینان یا درجه ی انحراف (dj )از اطلاعات ایجاد شده به ازای شاخص jام بدین قرار است:
 

وسرانجام برای اوزان (Wj ) از شاخص ها ی موجود خواهیم داشت:
 
2-2-2 روش Technique for order-prefernce by simiharity to ideal solution(Topsis )
گام اول) تبدیل ماتریس تصمیم موجود به یک ماتریس( بی مقیاس شده ) با بهره گیری از :
 
گام دوم )ایجاد ماتریس بی مقباس وزین با مفروض بودن بردار w به عنوان الگوریتم ،یعنی :

w=

گام سوم ) مشخص کردن  راه حل ایده آل وراه حل ایده آل منفی برای گزینه ایده آل مثبت  وایده آل منفی تعریف کنیم:
  گزینه ایده آل مثبت
 
  گزینه  ایده آل منفی
 
گام  چهارم ) محاسبه اندازه جدایی (فاصله)
فاصله گزینه  iام باایده آل با استفاده از روش اقلیدسی بدین قرار است:
  
  
گام پنجم)محاسبه نزدیکی نسبی به راه حل ایده آل که به شکل زیر تعریف می کنیم :               
                                                      

گام ششم ) رتبه بندی گزینه ها . براساس ترتیب نزولی
5-2-2 نتایح تحقیق با توجه به مدل MCDM
از آنجا که هدف اصلی از انجام این تحقیق آزمون فرضیه با عنوان (سرمایه گذاری  در صنایع غذایی وآشامیدنی از ارجحیت  بیشتری برخوردار است) وتعیین  وتبیین سوال تحقیق که می گوید؛ اولویت سرمایه گذاری در صنایع مختلف استان خراسان براساس شاخص های تعریف شده در دوره ی 5 ساله  کدامست، می باشد ، لذا یافته های اصلی تحقیق را می توان نتایج ناشی از آزمون فرضیه ومدلTOPSISبه منظورارجحیت صنایع دانست که درجدول 5-1 نشان  داده شده است.

جدول 5-1 نتایج ناشی از مدل TOPSIS طی دوره ی 5ساله
ردیف سال
 صنعت 1379 1380 1381 1382 1383 میانگین طی دوره انحراف معیار
1 صنایع غذایی 1 1 1 2 1 2/1 4/0
2 صنایع نساجی و پوشاک 2 6 3 1 2 8/2 72/1
3 صنایع سلولزی 5 4 5 5 6 5 63/0
4 صنایع شیمیایی 4 2 4 4 4 6/3 8/0
5 محصولات کانی غیر فلزی 6 7 6 8 5 4/6 07/1
6 صنایع فلزی 8 8 9 7 9 2/8 75/0
7 صنایع ماشین سازی 7 5 7 6 7 4/6 8/0
8 صنایع برق و الکترونیک 3 3 2 3 3 8/2 4/0
9 صنایع خودرو 9 9 8 9 8 6/8 49/0

5-4 پیشنهادات
باتوجه به نتایج حاصل از پروژه، پیشنهادات  زیر برای سرمایه گذاری در صنایع استان خراسان ارائه  می گردد.
1- صنایع غذایی به دلیل برخورداری از درصد بالانسبت به سایر صنایع  استان از نظر تعداد%2/21 واز نظر اشتغال %8/27 می باشد . هر چند این صنعت از اولویت یک برخوردار است ولی با ید درساختارآن ازنظر تکنولوژی تجدید نظر کردوهمواره به نوسازی واستفاده ازتکنولوژی به روز اقدام نمود درغیر این صورت شاهد عدم برخورداری از اولویت در این صنعت  خواهیم بود. به علاوه با توجه به اینکه تولیدات کشاورزی ودامداری دراین استان یک مزیت نسبی به شمار می رود،توجه بیشتر به این بخش وفراهم نمودن زمینه افزایش راندمان در هکتار تولیدات کشاورزی وایجادصنایع بسته بندی کاهش ضایعات وافزایش کارایی ،ضمن اینکه نیازهای داخلی را تامین خواهد نمود بستر مناسبی برای صادرات این محصولات فراهم می شود اگرچه این استان بدلیل هم مرز بودن با کشورهای افغانستان وکشورهای آسیای میانه از فرصت ومزایای بالایی برخوردار است.

2- صنایع نساجی وپوشاک وچرم ، باوجود یکه تنها%5/8 واحدهای صنعتی استان راشامل می شود ولیکن اشتغال بالایی رافراهم نموده است، بطوری که %4/14 اشتغال صنعت  استان به صنعت نساجی اختصاص یافته است وبایسی برای استفاده از تکنولوژی جدید وبکارگیری پرسنل متخصص مورد توجه قرار گیرد، باتوجه به اینکه استان یکی ازمراکز تولید پنبه می باشد ، زمینه سرمایه گذاری در بخش تولید محصولات نساجی منجمله کارخانجات تبدیلی این فرآورده در استان فراهم می باشد ، ازطرفی نظر به هم جواری استان با کشورهای افغانستان ونزدیکی با آسیای میانه وعراق امکان صادرات این کالا فراهم می باشد.
3- صنایع برق والکترونیک ، در صنایع برق والکترونیک نیز علی رغم آنکه سرمایه گذاری نسبتاً پایین دارد، دارای اشتغال زایی بالایی می باشد ، به جهت اینکه تولیدات برق والکترونیک ازحجم کم وقیمت بالا برخوردار است، لذا هزینه حمل ونقل در اینگونه تولیدات در مقایسه با قیمت فروش آنها بسیار ناچیز می باشد، استان با دارا بودن دهها دانشگاه ومراکز عالی وفنی می تواند تولیدات محصولات الکترونیکی به عنوان یکی از مزیت های استان وایجاد اشتغال در استان قرارگیرد در حالی که بایدبه کیفیت محصول وقابل رقابت کردن با مشابه خارجی برسد.
4- صنایع شیمیایی : باداشتن %2/16 تعداد واحدهای صنعتی استان وهم جواری با کشورهای         فوق الاشاره که فاقد تولیدات نفت وگاز می باشند ، ووجود منابع غنی گاز وایجاد پتروشیمی که دارای توجیه مناسبی نیز می باشد ، زمینه رابرای گسترش این صنعت در استان به منظور افزایش صادارات فراهم کند.
5- صنایع سلولزی: ساخت کاغذ و محصولات کاغذ با توجه به اینکه استان خراسان استانی         کشاورزی - صنعتی است از نظر استفاده از محصولات سلولزی چه از نظر تولیدات مصرفی اعم از بهداشتی مبلمان و بسته بندی همواره یکی از مصرف کنندگان عمده مواد اولیه مصرفی در بخش سلولزی برپایه محصولات وتولیدات کشاورزی استوار می باشد از جایگاه مناسبی درجهت توسعه صنایع سلولزی برخوردار است.
 6- صنایع کانی غیر فلزی: این صنعت از اشتغال %4/17وتعدادواحدهای صنعتی %6/22 در استان برخوردار است ولیکن سرمایه گذاری کمی در آن شده است. فراهم شدن پتانسیل های مناسب در استان ودر این بخش به لحاظ داشتن نیروی انسانی تحصیل کرده ومتخصص،معادن غنی وداشتن مرزهای بین المللی وفراهم بودن بازارهای صادراتی مناسب برای استان جایگاه ویژه ومناسب تری رانسبت به سایر صنایع برای این بخش فراهم می کند . از آنجا ئیکه اشتغال ایجاد شده در این بخش قابل توجه بوده فعالیت در این زمینه از طریق تکنولوژی پیشرفته ونیروی انسانی متخصص می توانددرافزایش سطح در آمدجامعه وتولیدناخالص داخلی نقش مهمی داشته باشد.
7- صنایع ماشین سازی: باتوجه به هم جواری باکشورهای فوق الذکر صنایع ماشین سازی باافزایش کیفیت می توانند از صنایع قابل توجه ورقابت در صحنه داخل وخارجی باشند.
8- صنایع خودرو: خودروسازی از جمله صنایع مادر کشور می باشد که شکوفایی آن می تواند به پویایی کل اقتصاد کشوربیانجامد، ازبعد داخلی واشتغال زایی خودروسازی وساخت قطعات خودرو دارای کمترین سطح سرمایه گذاری سرانه به ازای یک فرصت شغلی است وجود مزیت های        فوق العاده در استان نظیر احداث شرکت ایران خودروخراسان باظرفیت یکصد هزار دستگاه در سال وتولید بیش از %30قطعات خودرو در استان می تواند زمینه سازگسترش در استان با شد علی رغم آن که دارای اولویت پایین است.
9- صنایع فلزی : علی رغم اختصاص بیشترین درصد سرمایه گذاری صنعتی استان به این بخش در مقایسه باسایر بخش ها به دلیل عدم امکان استفاده از تکنولوژی مدرن روز ونیروی متخصص آشنا به تکنولوژی روزخریداران تولیدات فلز ی تمایل به استفاده از  محصولات خارجی دارند که این نقیصه بااستفاده از تکنولوژی ومتخصصین می تواند برطرف گردد.
منابع وماخذ:
1- اصغر پور ،محمد جواد"تصمیم گیری چند معیاره" تهران:دانشگاه تهران ، موسسه انتشارات وچاپ ، 1383.
2- عادل آذروهمکاران " آماروکاربرد آن در مدیریت"تهران:انتشارات سمت ،1379.
3- وکیل ای ، یونس، قارزی،حمید "آمار وکاربرد آن در مدیریت " 2جلد؛سمنان: دانشگاه آزاد اسلامی ،1385.
4- وکیل الرعایا ،یونس"شناخت زمینه های سرمایه گذاری خارجی در بخش صنعت" پروژه تحقیقاتی،سمنان:سازمان مدیریت وبرنامه ریزی،1383.
5- هاشمیان اصفهانی ، مسعود"تعیین اولویت های سرمایه گذاری" تهران : موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی ،1378.
6- تنباکوچی ،رضا " بررسی وضعیت های سرمایه گذاری د راستان خراسان " خراسان :دانشگاه فردوسی مشهد ، کار فرما: سازمان صنایع معادن،1382.
7- سازمان صنایع ومعادن استان خراسان "نگاهی اجمالی به وضعیت صنایع ومعادن استان خراسان" خراسان: بانک اطلاعات سازمان صنایع ومعادن ، دی ماه1382، صفحه 2.
8- سازمان مدیریت وبرنامه ریزی "صنعت در استان خراسان" خراسان:سازمان مدیریت وبرنامه ریزی استان ،1382.
33- سازمان مدیریت وبرنامه ریزی "برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی ،اجتماعی وفرهنگی 1379 -1383 استان خراسان " خراسان: سازمان مدیریت وبرنامه ریزی استان خراسان،1380.

پایگا ه های اینترنتی:

سازمان مدیریت وبرنامه ریزی کشور                                                     WWW.Mporg.ir
   وزارت صنایع ومعادن                                                                            WWW.Mlm.org.ir 
سازمان مدیریت وبرنامه ریزی استان خراسان                                                  WWW.Mpo-kh .ir
پایگاه اطلاعات نشریات                                                                  WWW.Nashr.mpo-kh.i r
مرکز آمار ایران                                                                                        WWW.Sci.org.ir
موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی  WWW.CIA.com